Ieder land en misschien ook wel veel streken hebben zo hun gebruiken met 

Kerst en Oud en Nieuw.

Het versturen van kaartjes in die periode gebeurt al sinds ongeveer 1800… Sir Henry Cole had het te druk om brieven naar al zijn familie te schrijven en besloot om kaartjes te laten maken. Er stond een afbeelding op van een vrolijke familie, die op het punt stond kerst te gaan vieren met alvast een glas in de hand…Daar stond bij als tekst: vrolijk Kerstfeest en een gelukkig Nieuwjaar. Dus geen Christus figuur, of christelijke tekst. 

In Belgie gaan basisschoolkinderen met Nieuwjaar langs bij ouders, grootouders, peters en meters met een zelfgeschreven Nieuwjaarsbrief, kleine kinderen worden geholpen op school… Na het voorlezen krijgen ze een cadeautje van de aangesprokene.. Een traditionele brief bestaat uit een kaftje met een mooi wintertafereel op. Binnenin zit een gelijnd blad papier waarop de brief geschreven wordt. Dat schrijven gebeurt door het kind zelf. Hoe ouder het kind wordt, hoe langer de brieven dan ook kunnen worden. Het voorlezen van de nieuwjaarsbrief houdt op eens het kind naar de middelbare school gaat.

In Nederland veranderde er wel het een en ander in de viering van oud en nieuw door de eeuwen heen. Vanaf het eind van de 19de eeuw tot en met de Tweede Wereldoorlog werd in Amsterdam het kabaal maken aan professionals overgelaten. Om middernacht luidden de kerkklokken, de stoomboten op het IJ lieten hun sirenes huilen en de locomotieven met hun stoomfluiten deden gezellig mee. Na middernacht gingen maar weinig Amsterdammers de straat op. De openbare orde kwam zelden in gevaar, hooguit door wat dronkemansgeknok

Het nieuwjaarsvuurwerk is nog een tamelijk jonge traditie. Behalve de beste wensen speelden licht, vuur, lawaai en baksels al een grote rol..Het afsteken van sier vuurwerk is in de jaren 60 in Nederland gekomen met de komst van de chinezen.

In het oosten van het land zijn nog steeds misthoorns en pannendeksels in gebruik om het nieuwe jaar te verwelkomen…net als er in bepaalde streken ook goed geknalt wordt met carbid.

Oliebollen eten

Alle lawaaimakerij en andere heisa ten spijt, was de viering van het nieuwe jaar tot ver in de vorige eeuw een huiselijk gebeuren,Wanneer de eerste oliebollen werden gegeten, is niet zeker. Het eerste recept staat beschreven in De Verstandige Kock uit 1667. De oliebol was toen nog plat en heette ‘oliekoeck’. De oliekoeken werden ’s winters waarschijnlijk door de rijken uitgedeeld aan de armen die aan de deur kwamen bedelen. Ze werden bereid met ingrediënten die lang houdbaar bleven en voor de hongerige magen waren ze lekker vet. In de loop van de tijd werd er bij het bakken meer en meer olie en gist gebruikt, waardoor de oliekoeken steeds boller werden. Sinds wanneer oliebollen vast onderdeel werden de van oudejaarstraditie blijft onduidelijk; waarschijnlijk pas rond 1900. Hier in Groningen zeggen we dus ook  EULIEKOUKEN…

De beste wensen

Met Nieuwjaar wenst van oudsher iedereen elkaar het beste – in de hoop zelf niet vergeten te worden.  Dat kan en kon op allerlei manieren. In de Middeleeuwen gingen de armen op Nieuwjaarsdag de deuren langs om met een speciaal lied wat voedsel bij elkaar te bedelen. Dat werd niet steeds op prijs gesteld; sommige zangers hadden de hebbelijkheid het huis binnen te dringen en de aanwezige lekkernijen soldaat te maken. In 1578 werd het nieuwjaarszingen om die reden verboden, maar daar trok niemand zich iets van aan. Jan ter Gouw schrijft dat het gebruik ook in zijn tijd – begin 19de eeuw – nog voorkwam. Omdat je met een droge keel niet kan zingen, werd er terloops bij gebedeld om drank. Sommige rijke families verstopten zich daarom in de achterkamen en doofden de lichten, alsof ze niet thuis waren.

Later gingen ook bepaalde beroepsgroepen met een nieuwjaarswens de huizen langs in de hoop op een fooi, zoals nu nog steeds de krantenbezorgers doen. Tot een eeuw geleden moest je wat meer hebben klaarliggen dan nu, want je kon bezoek verwachten van lantaarnopstekers, de nachtwacht, straatvegers, porders, asophalers en torenwachters. Zij zongen nog maar zelden, maar bezorgden wel fraai gedrukte prenten met berijmde wensen. De verzen werden in opdracht gemaakt door gelegenheidsdichters, vaak onderbetaalde schoolmeesters!

Vanaf 1638 werd Vondels Gijsbrecht van Aemstel opgevoerd, altijd rond de kersttijd, maar vanaf 1841 altijd op 1 januari, speciaal in het leven geroepen zodat men elkaar bij die gelegenheid Gelukkig Nieuwjaar kon wensen

Thomasvaer en Pieternel

Om de toeschouwers nog een beetje te laten lachen na dit treurspel, werd er vanaf 1707 een luchtig naspel aan toegevoegd. De Bruiloft van Kloris en Roosje, was een klucht waarbij de acteurs aan een lange tafel zaten en door sponsors geleverd eten verorberden (wat overbleef werd onder de acteurs verdeeld). De klucht werd geopend met een nieuwjaarswens van het echtpaar Thomasvaer en Pieternel, waarin zij afgelopen jaar satirisch doornamen en hoogwaardigheidsbekleders op de hak namen. Eigenlijk was dit de oervorm van de oudejaarsconference, in 1954 door Wim Kan als apart genre op de radio gepresenteerd.

Ongetwijfeld vonden veel notabelen de Gijsbreght een lange zit en smachtten ze intussen naar de sketch van Thomasvaer en Pieternel en naar de borrel achteraf. Maar dat de Gijsbreghttraditie ooit verloren zou gaan, kon niemand zich voorstellen. De opposanten tegen het ‘verkalkte toneelbestel’ kregen het toch voor elkaar. De voorstelling van 1 januari 1968 zou de laatste blijken in de lange reeks. Hiervoor in de plaats kwam de nieuwjaarsvisite met burgemeester en notabelen. Andere steden hadden hun eigen traditie en kennen nu ook de nieuwjaarsreceptie van de Gemeente die ergens begin januari plaats vindt

De nieuwjaarsvuren zijn terug te vinden in de traditionele kerstboomverbrandingen die in sommige plaatsen nog steeds worden georganiseerd. De oude vuren werden destijds gedoofd, en nieuwe vuren werden ontstoken om het oude jaar te vernietigen en de komst van het licht en het nieuwe te onderstrepen.

Ook moesten de geesten van de overledenen en de demonen worden verjaagd, die juist rond deze tijd konden opspelen. Dit verjagen gebeurde met veel lawaai, wat we nog terugvinden in het gebruik om rond de jaarwisseling vuurwerk en klokgelui te gebruiken.

Deze geesten moesten echter ook gunstig gestemd worden. Zij konden namelijk de mensen en het vee vruchtbaar maken en het gewas doen groeien. Men bracht ze daarom ook offers, die men na het ritueel zelf opat en -dronk. Dit vinden we terug in onze eigentijdse kerst en oud-en-nieuwgerechten terug, zoals kerststollen, duivekaters, wafels, knieperties,spekdikken, oliebollen en de traditie om uitgebreide maaltijden aan te richten met veel alcoholische drank.

Nieuwjaarsrolletjes

Banketfabriek Jac. Vegter B.V. is sinds 1874 gevestigd aan de Sluiskade te Hoogezand. Vroeger was het bedrijf gelegen aan het Winschoterdiep, de vaarroute die de veenkoloniën met de stad Groningen verbond. Rondom de sluis te Martenshoek ontstond een handelscentrum omdat dat één van de weinige plekken was waar men van boord ging om boodschappen te doen. De vestiging van een bakkerij aldaar was logisch. Nu bakt men er rolletjes. In october is er een zeecontainer vol van deze rolletjes verscheept naar China. En zo is de kring rond, wij hun siervuurwerk en zij onze rolletjes voor hun Nieuwjaar op 10 februari. Vegter verscheept ook kaas-wafeltjes naar Japan.