De oorlogsliefde van 2 mensen uit Gieten.
Gebaseerd op vooral de brieven tussen 2 mensen die van elkaar hielden, originele foto's en documentatie.
Ze is 16 als ze verkering krijgt met hem.
Verkering in die tijd betekent dat je op zondag een eindje met elkaar kunt fietsen en dat je op zaterdagavond met elkaar kunt dansen. Ondertussen zitten de meisjes bij de meisjes en de jongens bij de jongens.
Martha kent Jans vaag van de jaarlijkse uitvoeringen van de gymnastiekvereniging en beiden gaan naar de ULO, hij zit dan al in de hoogste klas.
Gieten heeft veel organisaties waarbij feesten georganiseerd worden met dansen na. Ze komen elkaar daar wel eens vaag tegen, maar op de mei kermis komen ze elkaar voor het eerst echt tegen. En hij brengt samen met Martha eerst haar vriendin naar huis en dan wandelen ze samen naar het huis van Martha's ouders. Vanaf dat moment hebben ze verkering.
Martha mag van haar ouders wel met hem omgaan, maar mee naar huis nemen is er voorlopig niet bij.
Maar met Pinksteren 1938 zweren ze elkaar eeuwige trouw, en als ze een jaar verkering hebben mag hij voortaan op zaterdag of zondagavond bij haar thuis doorbrengen. De ouders gaan om 11 uur naar bed, en dan mogen de jongelui nog een poosje alleen in de voorkamer doorbrengen. Het is dan nog steeds geen officiële verkering, zij komt nog niet bij hem thuis en hij eet nooit met de familie mee. Op de dansavonden is het de gewoonte dat alleen de getrouwden en de officieel verloofden bij elkaar zitten. Martha zit dus bij vriendinnen en Jans bij vrienden. De zondagen overdag wordt veelal bij de eigen familie doorgebracht, maar soms maken ze samen een fietstocht. Verloven zijn ze op dat moment dus nog lang niet aan toe...
Jans schrijft zijn eerste liefdesbrief eind 1938 aan Martha terwijl hij aan het werk is op het gemeente archief van Gasselte. Er volgen er nog vele, want Jans moet in dienst. Helemaal naar Middelburg. Ze gaan elkaar heel erg missen, Martha besluit tot een druk leven. Nadat ze haar Ulo diploma heeft gehaald gaat ze voor 2 jaar naar de huishoudschool, gaat ze op donderdag naar de gymnastiek, helpt ze haar vader met de boekhouding en haar moeder met de huishouding. Het weekend is vaak moeilijk voor haar, maar ze gaat wel met haar vriendinnen om, maar gaat niet meer uit. Jans doet dat ook niet, waardoor het voor hem erg saai wordt. Hij verdient 15 cent per dag, dus echt geld is er ook niet. Na een poosje wordt hij door studie korporaal en verdient hij iets meer. In 1939 wordt Martha 18 jaar, Jan is daar niet bij, hij is druk aan de studie, administrateur en wachtmeester. Als hij het diploma haalt zal hij gestationeerd worden in Amersfoort of Harderwijk. In die zelfde tijd doen er geruchten de ronde dat Hitler Polen zal binnenvallen. En de mobilisatie is een feit. En de geliefden weten niet wanneer ze elkaar weer zullen zien. Gieten loopt leeg, naast de 50 mannen die al in dienst zijn moeten er nog ca. 100 op stel en sprong zich melden.
Maar de zaak wordt redelijk stabiel en zo af en toe heeft Jans verlof. En nog steeds is de verkering niet officieel...in november 1939 is Martha nog nooit bij haar toekomstige schoonouders op bezoek geweest...
Maar Martha's moeder begint zich zorgen te maken. Een meisje hoort niet het bed te delen met een man voordat ze getrouwd is. In hun briefwisseling komt het ter sprake, in bedekte termen want zo open ben je daar niet over in die tijd..Martha wil absoluut als maagd in het wit trouwen, en Jans geeft aan dat ze het hier over eens zijn.
In 1939 heeft Jan 93 brieven (gemiddeld 4 kantjes) en Martha 84 geschreven...
Jan woont ondertussen al een tijdje in Soestdijk. En dan in april vallen de Duitsers Denemarken en Noorwegen binnen. Alle verloven worden ingetrokken en Jans denkt dat hij op 26 april niet op de verjaardag van Martha zal zijn. Maar met de hulp van zijn overste kan hij hem toch smeren, weliswaar niet op haar verjaardag maar wel in het weekend.
En dan is het mei....ineens wordt het legeronderdeel van Jans naar Lage Vuursche gestuurd..echt in een mum van tijd alles inpakken en wegwezen...net op tijd, want de vijand zat ze zo dicht op de hielen dat ze het schieten konden horen. Hij komt terecht in Weesp, en de volgende dag is het 14 mei en heeft Nederland zich over gegeven. Ondertussen weet zijn vader waar hij is, nadat hij in Soest informatie opgevraagd heeft, en die komt hem opzoeken...(even met de fiets van Gieten naar Weesp)...Daarna fietst hij naar den Helder waar zijn andere zoon verblijft. Hij fietst nogmaals naar Jans, om hem dit te vertellen Jans, die de brieven van Martha had moeten verbranden en dat niet deed, geeft de brieven van Martha mee aan hem. Hij kan dan gelijk aan Martha vertellen dat Jans en zijn broer nog leven. Zij dacht dat Jans nog in Soest was, en daar vielen nogal wat bommen net als in Den Helder.
Eind mei 1940 zijn de meeste Gietense militairen teruggekomen, en geen enkele Gietenaar is omgekomen.
Maar het land is bezet. Werkloze mannen en gedemobiliseerden die niet aan kunnen tonen dat ze onmisbaar zijn in hun werk dienen zich te melden voor wat later de Arbeidsinzet is. Velen duiken onder.
Jans en Martha vinden de afloop frustrerend, maar zijn opgelucht dat ze weer bij elkaar kunnen zijn en plannen maken. En dan zo snel mogelijk "Moffenvrij" Jans gaat weer werken bij de gemeente in Gasselte en woont weer bij zijn ouders in Gieten. En daardoor is hij als ambtenaar vrijgesteld van werk in de arbeidsdienst. Martha haalt in 1940 in de zomer haar huishoudschool diploma. Ze vindt een baan bij de distributiecentrum en zal daar blijven werken tot dat ze trouwt. Beiden zijn nu officieus verloofden en daardoor
zijn ze een stel dat samen dingen kan gaan doen. Met de kerst 1940 verloven ze zich officieel. Nu leren ze elkaar ook beter kennen. Martha vindt het wel eens moeilijk, Jans is in het dagelijkse leven veel geslotener dan in zijn brieven. Ze kan ook merken dat de oorlog, en met name die meidagen hem veel gedaan hebben. Maar hij kan het niet met Martha delen. Wat vast staat is dat ze uiteindelijk samen zullen trouwen, maar wanneer, daarover hebben ze geen idee. Er is woningnood, er is van alles niets te krijgen, geen promotiekansen voor Jans, en blijft er wel de zekerheid dat ambtenaren niet opgeroepen worden?
Aanvankelijk hebben ze besloten om pas na de oorlog te trouwen. Niemand gaat er immers vanuit dat de oorlog 5 jaren zal duren! De tewerkstelling dreiging in Duitsland wordt groter, en er is sprake van het feit dat er ongetrouwde meisjes naar Duitsland gestuurd zullen worden. Halverwege 1942 stellen ze hun plannen bij. Jan solliciteert in1942 naar een baan op de gemeentesecretarie, hij weet dat het daar rommelt en dat er kansen zullen komen op een betere baan. Hij wordt aangenomen, maar heeft natuurlijk nog geen woonruimte
als getrouwd stel. Gieten-Sleen is een afstand van 30 km en dus zoekt hij een kosthuis. Martha vindt het vreselijk, weer alleen door de week. Maar ook het vooruitzicht om het vertrouwde Gieten te moeten verlaten vervult haar niet met vreugde. Maar iets vertrouwds keert weer terug. Het brieven schrijven.
Vanaf de eerste dag is Jans op zoek naar een huisje om te wonen met Martha. Om in aanmerking te komen voor woonruimte moet je in ondertrouw zijn. Nog een reden om in ondertrouw te gaan is dat je dan de dans ontspringt om naar Duitsland gestuurd te worden als vrouw.
Op 1 januari wordt Jans 1e ambtenaar in Sleen. En dan komt er eindelijk een lichtje aan de horizon..
Een weduwnaar biedt hun een gedeelte van zijn huis aan.. Het is allemaal niet ideaal...kost 6 gulden in de week, en dat is bijna een kwart van wat Jans verdient. Koken moet in de hal, die moet aangepast worden.
De kelder hebben ze in eerste instantie geen beschikking over, maar later mogen ze de helft toch gebruiken. Daar staat tegenover dat ze het meubilair voor 200 gulden over moeten nemen. Daar voelen ze weinig voor, maar omdat het goed verkoopbaar is doen ze het toch.
Ondertussen werkt Martha nog steeds bij de distributie, af en toe "regelt" ze wat bonnen voor mijnheer Dulfer in Soest, het eerste kosthuis van Jans. Hij en zijn vrouw zijn heel goed voor Jans geweest en dat is Martha nooit vergeten.nu woont hij nog in het kosthuis in Sleen, met nog 2 kostgangers. Ze kaarten, roken een pijpje, drinken soms een glaasje en debatteren over de toestand in de wereld, de toekomst enzovoort.
Maar in maart brengt hij de avonden in de tuin van het nieuwe huis door. Hij gaat wat groenten verbouwen en heeft ook een konijn gekocht. Dat kostte maar liefst 35 gulden. Het blijft bij de eigenaar tot aan de trouwdag en is drachtig dus er zit wel handel in....
Ze trouwen op woensdag 14 april 1943. Niet wetende wat ze dan nog te wachten staat...
Met instemming van Martha gaat Jans bij het verzet. Uiteindelijk wordt hij opgepakt...zij is dan zwanger van een kindje. Het kindje dat eigenlijk pas na de oorlog geboren zou worden. De vrouw die nu 67 jaar is.
Nieuwsgierig? Ga het boek lezen...Verkrijgbaar via Nieuwsblad van het Noorden of bij de bibliotheek
Posts
.jpg)
